Weet je wat fijn is? Naar huis gaan, deur op slot, gordijnen dicht, en gewoon even niks. Maar helaas: zelfs dát is nu te veel gevraagd. Want het CBS, ja die vriendelijke overheidsclub die zogenaamd alleen cijfertjes telt, heeft zich nu ook een weg gebaand tot je meterkast. Letterlijk. 14,2 miljoen slimme meters zijn opengesteld voor hun ‘onderzoek’. En jij? Jij wist van niks. Want wie vraagt nog toestemming als je ook gewoon je burgers kunt leeglezen zonder bonjour of bedankt?

Jawel hoor. Het CBS krijgt dus maandelijks inzage in de gas- en stroomdata van praktisch elk huishouden in Nederland. Omdat het ‘goed is voor de statistiek’. Want meten is weten, behalve als je meet zonder dat mensen weten dat je meet. Dan heet het gewoon misbruik. Of zoals ze het bij het CBS noemen: “een nieuwe bron voor beleidsvorming.”

En voor wie denkt: “Nou en? Ik heb toch niks te verbergen?” Gefeliciteerd met je morele ondergrens. Want dit gaat niet over wat je nu te verbergen hebt, maar over het simpele feit dat een overheidsinstantie zonder jouw actieve toestemming exact weet wanneer jij thuis bent, wanneer je slaapt, hoe vaak je je waterkoker aanzet en of jij ’s avonds meer stroom verbruikt dan je buren. En dat allemaal onder het mom van ‘geanonimiseerde data’.

Geanonimiseerd, m’n energiemeter. We weten allemaal hoe dat gaat: vandaag anoniem, morgen gecombineerd met postcodes, overmorgen met je slimme thermostaat, en voor je het weet stuurt een algoritme je een brief dat je te veel energie verbruikt in een klimaatcrisis. Of erger: je zorgverzekering gooit je premie omhoog omdat je leefpatroon niet energiebewust genoeg is. Function creep, noemen ze dat. Mooi woord voor: “We gebruiken je data voor iets héél anders dan we beloofden.”

En wie heeft dit bedacht? Samenwerking tussen het CBS, netbeheerders en EDSN, de club die energiegegevens verwerkt. In andere woorden: een feestje waar jij niet voor bent uitgenodigd, maar wel ongevraagd de drank hebt betaald. Er is geen enkele burgerconsultatie geweest. Geen post, geen mail, geen “vink hier of je het oké vindt”. Gewoon: we nemen het wel. En als je wat zegt, ben je een privacyfreak. Of erger: een complotdenker.

Waar is de ophef? Waar is het politieke debat? Of zijn we inmiddels zo murw gebeukt door digitalisering dat we het normaal vinden dat een overheidsinstantie maandelijks meekijkt hoeveel keer jij de föhn gebruikt? En ja hoor, het is voor het klimaat, voor de energietransitie, voor betere cijfers. Maar als we onze vrijheden blijven verkopen voor een Excel-bestand, zitten we straks allemaal duurzaam, gedocumenteerd en totalitair verantwoord aan tafel.

En nee, het CBS is niet de duivel. Maar macht zonder toezicht, zonder toestemming, en zonder transparantie is het begin van ellende. Een slimme meter zou je helpen besparen, niet je data laten wegstromen naar een spreadsheet in Den Haag. En ja, de data is ‘niet herleidbaar’. Tot het dat wél is.

En denk je dat het hier stopt? Vergeet het maar. Dit is geen eindpunt, dit is een begin. Vandaag is het het CBS. Morgen is het je zorgverzekeraar die op basis van je stroomverbruik ‘voorspelt’ dat je ongezond leeft. Overmorgen belt je hypotheekverstrekker: “Volgens onze data verbruik je in december altijd meer gas, is je huis wel goed geïsoleerd?” En voor je het weet heb je geen hypotheek, maar een energiebewuste afwijzing.

Slimme meters, slimme thermostaten, slimme koelkasten ze luisteren, meten en loggen alles. De koelkast weet wanneer je eet. Je wasmachine wanneer je leeft. En straks weet je slimme deurbel wanneer je voor het laatst sociaal contact had. Combineer dat allemaal en je hebt het perfecte profiel van de moderne burger. Eén die voorspelbaar is, meetbaar, controleerbaar. Maar ook: manipuleerbaar.

En straks, als het niet meer bijhouden van je energieverbruik betekent dat je “verdacht” bent omdat je afwijkt van de norm? Wat als je plots een label krijgt van ‘risicoburger’ omdat jouw verbruik niet in de lijn der verwachtingen valt? Het is geen sciencefiction, het is datafiction. En het is angstaanjagend dichtbij.

We worden gereduceerd tot datasets. En niemand heeft gevraagd: wil je meedoen? We zijn onderdeel van een digitale experiment, zonder toestemmingsformulier, zonder exitknop. De overheid heeft besloten dat jouw stroomverbruik waardevol is voor ‘beleid’. En jij bent bijvangst. Statistische ruis met een stekker.

En weet je wat het ergste is? Het is pas het begin. Want als dit kan, dan kan alles. Je verbruikspatroon wordt het nieuwe moreel kompas. Efficiënt? Dan krijg je misschien korting. Inefficiënt? Dan volgt correctie. En als je daar wat van zegt? Dan ben je tegen vooruitgang, tegen klimaat, tegen data kortom: lastig.

Privacy was ooit een recht. Nu is het een lek. En de overheid, die moet je kunnen vertrouwen. Maar als zelfs die niet de moeite neemt om toestemming te vragen, waarom zouden bedrijven dat dan wel doen? We geven alles weg. Omdat het handig is. Omdat het snel is. En omdat niemand meer durft te zeggen: “Stop. Tot hier en niet verder.”

Het wordt tijd dat we wakker worden. Tijd dat we niet alleen kijken naar wat technologie kan, maar wat het met ons doet. Data is macht. En macht zonder rem, zonder reflectie en zonder protest? Dat is het begin van iets waar we later met schaamte op terugkijken.

Dus, CBS, wil je data? Prima. Vraag het dan. Leg het uit. Laat mensen kiezen. Want tot die tijd heet dit gewoon gluurbeleid. En dat past niet in een vrije samenleving.

Wat vind jij? Is dit ‘voor het algemeen belang’ of gewoon ordinaire datasurveillance in een nieuw jasje? Reageer. Want stil blijven is straks het enige wat ze nog niet hebben gemeten.