Hoe realityshows en social media mensen als producten behandelen

In de huidige mediawereld lijkt het wel alsof iedereen een oordeel heeft over jou, vooral wanneer je jezelf in de schijnwerpers plaatst. Of het nu gaat om een realityshow, een online vlog of een kort fragment dat viraal gaat, zodra je in de publieke belangstelling komt, ben je geen persoon meer – je bent een object geworden. Je wordt een product dat door anderen beoordeeld kan worden, vaak zonder enige kennis van de volledige waarheid. En dat is precies wat er gebeurt als media besluiten om je verhaal te vertellen. Het maakt niet uit wie je echt bent, het gaat erom wat hen het meeste winst oplevert. De vraag is: wie is hier eigenlijk eerlijk?

De manipulatieve kracht van realityshows

Reality-tv heeft zijn naam niet voor niets: het belooft een blik in het ‘echte leven’, maar de waarheid is dat deze shows vaak niets meer zijn dan een zorgvuldig gecureerde weergave van die realiteit. Wat we zien zijn geen mensen, maar karakters. Karakters die zijn gevormd door de producers, geknipt en geplakt om precies de verhaallijn te creëren die hen het meeste kijkers oplevert. Het is niet meer dan entertainment dat kunstmatig wordt gecreëerd. Het lijkt een voyeuristische blik in de levens van de deelnemers, maar wat de kijker niet altijd begrijpt, is dat er een enorme hoeveelheid bewerking en manipulatie aan te pas komt.

Deze shows draaien vaak om drama, conflict en emoties die worden opgeklopt, soms tot onherkenbare proporties. En wat zien we vervolgens op social media? Een heleboel reacties van mensen die deze deelnemers aanvallen op basis van wat ze op televisie hebben gezien. Maar is dat eerlijk? Is het terecht om iemand te veroordelen op basis van een gecreëerd beeld dat mogelijk niet eens de werkelijkheid weerspiegelt? De media, en dan vooral realityshows, creëren een narratief waarin mensen niet alleen worden bekeken, maar ook beoordeeld. En daar zit de crux: het draait niet om wie deze mensen echt zijn, maar om wie ze moeten zijn om de show interessant te houden.

Klik goed op de afbeelding om het product te bekijken

Maak 'm eigen, bestel nu jouw gepersonaliseerde product.

De rol van de media en social media in het afbranden van mensen

De kracht van social media ligt in de snelheid waarmee informatie zich verspreidt. Een fragment uit een realityshow wordt gedeeld, en voor je het weet heeft heel Nederland een mening over de persoon in kwestie. Dit zorgt voor een situatie waarin mensen die in de spotlight staan, niet alleen worden bekeken, maar vaak ook belachelijk worden gemaakt. Dat is te zien aan het aantal reacties die verschijnen zodra een ‘slechte’ scène wordt uitgezonden. In plaats van deze mensen te beoordelen op wie ze daadwerkelijk zijn, worden ze beoordeeld op basis van een knipsel dat hen in een bepaald licht zet.

Wanneer je bijvoorbeeld naar reacties op social media kijkt, wordt de deelnemer uit een show vaak afgebroken en ‘afgemaakt’. Meningen worden gevormd zonder dat mensen echt de context kennen, zonder dat ze het volledige plaatje zien. De media, inclusief kleine gossip accounts op Instagram en Facebook, spelen daar handig op in door bewust sensatie te creëren. Ze plaatsen een fragment of een afbeelding die een negatieve indruk wekt en dragen daarmee bij aan de haat die naar deze mensen wordt gericht. Maar wat is hier de uiteindelijke bedoeling? De media willen dat we reageren, willen dat we oordelen, willen dat we klikken, liken en delen. Waarom? Omdat dit hun ratings omhoog helpt en ze geld verdienen aan de reacties en betrokkenheid van het publiek. Zo simpel is het.

De impact op het publiek: hoe worden we gemanipuleerd?

Maar wat gebeurt er nu met ons, het publiek? Waarom gaan we zo gemakkelijk mee in deze afkeurende houding? Het lijkt wel alsof we steeds sneller oordelen, steeds sneller veroordelen, zonder daadwerkelijk stil te staan bij de gevolgen van wat we zeggen en doen. We kijken naar een tv-show, zien een scène die ons boos maakt of ons doet lachen, en zonder nadenken beginnen we iemand aan te vallen. Soms denken we niet eens na over wat we zeggen. We gooien zomaar een opmerking de wereld in, zonder te beseffen dat dit ‘slachtoffer’ misschien helemaal niet is wie we denken dat hij of zij is. Dit is het gevaarlijke deel van de sociale media-cultuur. We reageren niet meer op feiten, maar op emoties die in ons worden aangewakkerd. En de media weten dit maar al te goed.

Wat zegt dit over ons? Hebben we zelf geen leven? Waarom voelen we de behoefte om commentaar te leveren op iemand die we niet kennen, die we alleen kennen van een paar minuten beeldmateriaal? Wat zegt dit over de maatschappij dat we ons zo laten leiden door wat we voorgeschoteld krijgen? Het is bijna alsof we geen eigen gedachten meer hebben, maar enkel reageren op het sensatiegevoelige nieuws dat ons wordt gepresenteerd. We worden niet meer aangemoedigd om na te denken, maar om te reageren, te klikken, te delen.

De vraag is: wat zou er gebeuren als we zouden stoppen met het reageren? Wat als we, in plaats van te oordelen, even zouden stilstaan en ons afvragen: “Waarom voel ik deze reactie? Heb ik het volledige verhaal?” Het probleem is dat de media niet willen dat we dat doen. Ze willen niet dat we kritisch zijn, want als we kritisch zijn, gaan we hun macht ter discussie stellen. Daarom willen ze dat we emotioneel reageren, dat we zonder nadenken de ene na de andere kritiek uiten. Het maakt niet uit of we daadwerkelijk weten wat er speelt. Het gaat om de aandacht.

Wie is hier eigenlijk eerlijk?

Het draait hier uiteindelijk om een fundamentele vraag: wie is hier eigenlijk eerlijk? Zijn het de tv-producenten die de werkelijkheid creëren om ons als kijkers te entertainen, of zijn wij als publiek, die een oordeel vellen zonder alle feiten te kennen, degene die het grootste probleem veroorzaken? De media gebruiken ons oordeel om hun eigen belangen te dienen, en wij, als kijkers, geven hen die macht door te klikken, te reageren en te delen.

Wat betekent dit voor de mensen die in de spotlights staan? Ze worden een product, een object dat door anderen kan worden beoordeeld zonder dat ze een kans krijgen om hun volledige verhaal te vertellen. Ze worden gedwongen om te spelen in een drama dat hen niet ten goede komt, waarin hun leven wordt gesneden en geplakt om een bepaald beeld te creëren. En wat doen we als publiek? We consumeren het. We laten ons meeslepen door de sensatie en voeden daarmee de haat die de media creëren.

Wat kunnen we als publiek doen?

Het eerste wat we kunnen doen, is ons bewust worden van wat er gebeurt. Als we willen dat de media eerlijker worden, moeten we onszelf de vraag stellen waarom we reageren zoals we reageren. Laten we kritisch kijken naar wat ons wordt voorgeschoteld. Laten we ons realiseren dat we vaak niet het volledige verhaal kennen. Laten we nadenken over de impact van onze reacties, niet alleen op de persoon die in de spotlights staat, maar ook op onszelf. Als we blijven reageren op sensatie en drama, blijven we de media het meeste geven waar ze om vragen: onze tijd, onze aandacht en ons oordeel.

En misschien, alleen misschien, kunnen we beginnen met het stoppen van deze vicieuze cirkel van haat en oordeel. Misschien kunnen we beginnen met het in vraag stellen van de manier waarop de media ons manipuleren. Want als we dat niet doen, wie blijven dan uiteindelijk de slachtoffers van deze mediaoorlog? Wijzelf, door ons oordeel en onze reacties, en degenen die we zonder nadenken afbranden, puur omdat ze in de schijnwerpers staan.